Spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spadek prosty – co trzeba o nich wiedzieć?

Śmierć osoby bliskiej to nie tylko bolesny okres żałoby, ale także czas, w którym na spadkobiercach  i rodzinie ciąży duża odpowiedzialność. Konieczne jest uporządkowanie wielu spraw związanych ze zmarłym – w pierwszej kolejności należy ustalić sprawy związane z pogrzebem, a następnie podejmuje się kwestię dziedziczenia. Prawo spadkowe w Polsce jest stosunkowo skomplikowane. Jednak cały czas podejmowane są kroki, aby to zmienić. Dużo dobrego w tej kwestii uczyniły zmiany w prawie spadkowym wprowadzone 18 października 2018 roku. Tylko kto w Polsce dziedziczy ustawowo? Na jakich zasadach działa odrzucenie lub przyjęcie spadku? Na czym dokładnie polega przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza? Czy oznacza to jednocześnie przyjęcie wszystkich długów? W jaki inny sposób dokonane może zostać przyjęcie spadku? Odpowiedzi na te wszystkie pytania znajdują się poniżej.

Jaki jest tryb dziedziczenia w Polsce?

Zanim przejdziemy do tego, jak wygląda nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, warto pochylić się przez chwilę nad tym, jak w naszym kraju wygląda tryb dziedziczenia. Jest to niestety dość skomplikowane, a wiedza ta może wielokrotnie się przydać. Jeśli zmarły pozostawił po sobie testament, kwestia dziedziczenia jest bardzo prosta, ponieważ następuje ona na zasadach w nim zawartych. Dziedzice ustawowi w takim przypadku mogą się domagać jedynie otrzymania zachowku po osobie zmarłej, nawet mimo nieznalezienia się w testamencie. Jednak rzeczywistość jest taka, że bardzo duża liczba osób testamentu nie sporządza, może się też zdarzyć, że dziedzice zawarci w testamencie nie chcą przyjąć spadku. Jak wygląda proces dziedziczenia w takim wypadku? W dziedziczeniu ustawowym prawo wyróżnia 4 grupy dziedziczenia w zależności od rodzaju więzi ze zmarłym. Są one następujące:

• 1 grupa: małżonek, dzieci spadkodawcy, zstępni dzieci spadkodawcy;
• 2 grupa: małżonek, rodzice spadkodawcy, rodzeństwo spadkodawcy, zstępni rodzeństwa;
• 3 grupa: dziadkowie spadkodawcy, zstępni dziadków, pasierbowie;
• 4 grupa: gmina ostatniego miejsca zamieszkania lub Skarb Państwa.

Źródło: http://spadki.zgora.pl/jak-ustalic-udzial-spadkowy-uprawnionego-celem-wyliczenia-zachowku/

Na ogół do podziału dochodzi właśnie w grupie 1. Dzieci i małżonek spadkodawcy dziedziczą w częściach równych, przy czym część małżonka nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. Co to oznacza? Jeśli zmarły pozostawił po sobie żonę i dwójkę dzieci, każde z nich dziedziczy po 1/3 majątku. Jeśli jednak dzieci było na przykład 5, to żona otrzymuje ¼ spadku, a pozostałe ¾ pozostaje do równego podziału między piątkę dzieci. W przypadku, kiedy którekolwiek z dzieci spadkodawcy zmarło przed nim, należna zmarłemu dziecku część dzielona jest w częściach równych między jego potomków. Co w przypadku, kiedy osoba zmarła była bezdzietna? Połowa spadku przypada jej małżonkowi, a po ¼ otrzymują rodzice zmarłego. Jeśli nie pozostawała w związku małżeńskim, rodzice dziedziczą po połowie spadku. W przypadku, kiedy jedno z rodziców lub oboje nie żyją, część rodzica przechodzi w częściach równych na rodzeństwo spadkodawcy (lub ich dzieci, jeśli rodzeństwo również nie żyje). Jeśli zmarły nie miał dzieci, a nie żyją także jego rodzice, rodzeństwo i ich dzieci, cały spadek przypada małżonkowi. W przypadku braku małżonka, w częściach równych spadek dzielony jest między dziadków (jeśli oni również już w tym momencie nie żyją, ich części dzieli się między ich dzieci, a więc wujków i ciocie spadkodawcy). W nietypowej sytuacji, kiedy żadna z powyższych osób nie jest dostępna, dziedziczyć ustawowo może także pasierb spadkodawcy. Jednak tylko pod warunkiem, że nie żyją już jego rodzice.

Kiedy powyższe ścieżki zostały wyczerpane i okazuje się, że nie ma nikogo, kto mógłby dziedziczyć ustawowo, majątek zmarłego przechodzi na gminę, która była jego ostatnim miejscem zamieszkania. W przypadku, kiedy ostatniego adresu zamieszkania nie da się ustalić, cały majątek przechodzi na własność Skarbu Państwa.

Co można zrobić ze spadkiem?

Wiemy już, że istnieje coś takiego, jak przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Nie jest to jednak jedyne, co z przynależnym spadkiem można dokonać. Osoba, która ma prawo dziedziczenia, może spadek:

• odrzucić
• przyjąć wprost
• przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza.

Na złożenie oświadczenia w sprawie swojej decyzji odnośnie spadku dziedzic ma 6 miesięcy od momentu, w którym o nabyciu prawa do spadku się dowiedział.

Odrzucenie spadku

Nikt nie ma prawa nikogo zmusić do przyjęcia spadku, nie ważne, jak bliska była relacja dziedzica ze zmarłym. Każdy ma prawo spadek odrzucić – o ile zrobi to we wspomnianym terminie 6 miesięcy, w przeciwnym wypadku nie będzie już można tego dokonać. Odrzucenie spadku sprawia, że nie mamy praw do żadnej części majątku pozostawionej przez zmarłego, ale za to nie przechodzą na nas też absolutnie żadne jego długi i zobowiązania.

Przyjęcie spadku wprost

Przyjęcie spadku wprost, nazywane też przyjęciem prostym, do 18 października 2015 roku następowało automatycznie, jeśli w czasie 6 miesięcy spadkobierca nie złożył oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza bądź o jego odrzuceniu. Przyjęcia spadku wprost można było wtedy i można wciąż dokonać również z własnej woli przed upływem 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy. Przyjęcie spadku wprost równa się zarówno przyjęciu całości należnych aktywów i pasywów, jak i długów. Niezależnie od tego, jaka jest wysokość jednych i drugich. W takim wariancie dziedzic jest odpowiedzialny za całość długów zmarłego, nawet jeśli znacznie przewyższają one odziedziczony majątek. Oznacza to, że jeśli na przykład nastąpi przyjęcie spadku wprost o wartości 10 000 złotych i z długami w wysokości 50 000 złotych, konieczne będzie spłacenie całych 50 000 złotych, w tym 40 000 złotych z własnej kieszeni. Posiadając tą wiedzę łatwo zrozumieć, dlaczego przed zmianami z 2015 roku prawo spadkowe uznawane było za niesprawiedliwe i było obiektem częstej krytyki. Bardzo wiele osób nie dostarczało w ciągu 6 miesięcy odpowiedniego oświadczenia, przez co następowało nie odrzucenie spadku ani nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a przyjęcie spadku wprost. Kończyło się to często popadaniem takich osób w ogromne długi, o których nawet nie miały pojęcia. Aktualnie żeby przyjąć spadek wprost trzeba świadomie podjąć taką decyzję. Co oczywiste, mało kto się na taki ruch decyduje, ponieważ jest on po prostu bardzo niekorzystny.

Spadek z dobrodziejstwem inwentarza

Obecnie to przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest sposobem, na który spadek przyjmowany jest automatycznie po 6 miesiącach milczenia spadkobierców. Tylko co nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza właściwie oznacza? Przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza przyjmujemy cały majątek, ale z kolei za długi jesteśmy odpowiedzialni tylko do jego wysokości. W praktyce oznacza to, że jeśli długi wynoszą równowartość tylko części majątku, to musimy je spłacić w całości. Jeśli jednak przewyższają majątek, to spłacamy je tylko w tej części, którą jesteśmy w stanie pokryć ze spadku. Przy długach o wysokości 50 000 złotych i majątku 10 000 złotych oznacza to, że musimy spłacić jedynie 10 000 złotych, a pozostałe 40 tysięcy nie jest naszym zmartwieniem. W sytuacji przeciwnej, kiedy dług wynosi 10 000 złotych, a majątek 50 000 złotych, spłacić musimy cały dług, a pozostałe 40 tysięcy pozostaje do naszej dyspozycji. Spadek z dobrodziejstwem inwentarza to najlepsze rozwiązanie w niemal każdym przypadku, ponieważ pozwala jednocześnie nie rezygnować ze spadku i nie obciążać swojego własnego majątku długami zmarłego. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, w której składniki majątku ciężko spieniężyć za równowartość ich teoretycznej wartości – wtedy może się zdarzyć, że będziemy musieli spłacić większe długi, niż faktycznie jesteśmy w stanie otrzymać za sprzedaż odziedziczonego majątku.

Oświadczenie o przyjęciu spadku

Oświadczenie o przyjęciu spadku, które należy sporządzić w ciągu 6 miesięcy od uzyskania informacji na temat śmierci spadkodawcy, powinno zawierać następujące informacje:

• dane osobowe spadkobiercy
• dane osobowe spadkodawcy (w tym odnośnie czasu i miejsca śmierci)
• tytuł powołania do spadku (testament bądź dziedziczenie ustawowe)
• informacja o sposobie przyjęcia spadku (wprost bądź z dobrodziejstwem inwentarza).

Takie oświadczenie o przyjęciu spadku może zostać dostarczone sądowi w trakcie trwania postępowania o nabycie spadku, a także poza nim bezpośrednio do odpowiedniego sądu rejonowego. Możliwe jest także stwierdzenie nabycia spadku u notariusza. Opłata za złożenie takiego oświadczenia do sądu wynosi 50 złotych. Również 50 złotych wynosi maksymalna taksa notarialna za stwierdzenie nabycia spadku u notariusza. Przyjmując spadek należy poświadczyć swoje prawo do niego odpowiednim dokumentem. W przypadku dziedziczenia ustawowego będzie to dokument udowadniający relację ze zmarłym: akt małżeństwa bądź akt urodzenia (w przypadku dzieci i innych krewnych).

Spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spadek prosty – podsumowanie

Z wszystkich zawartych w tym artykule informacji warto zapamiętać przede wszystkim to, że spadek z dobrodziejstwem inwentarza to w większości przypadków (chociaż nie zawsze) bardzo korzystna opcja, zwłaszcza, jeśli nie jesteśmy do końca świadomi wysokości długów ciążących na majątku zmarłego. Wybierając dziedziczenie w ten sposób nie narażamy się na ponoszenie wydatków przekraczających wartość spadku. Jeśli jednak taka jest nasza wola, również przyjęcie spadku wprost jest jak najbardziej możliwe, chociaż często nieopłacalne. Zawsze pozostaje także możliwość całkowitego odrzucenia spadku. Jeśli nie interesuje nas nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, warto zadbać o stwierdzenie nabycia spadku u notariusza lub oświadczenie o przyjęciu spadku wprost do sądu, względnie całkowite odrzucenie spadku, przed upływem ustawowego terminu 6 miesięcy. Jak widać, nie jest to szczególnie kosztowna. Trzeba o tym pamiętać, ponieważ po tym czasie nie będzie już innej możliwości niż przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.